Nicholas Kristof
New York Times
Tayvan Semiconductor Manufacturing Company, üretimini durdurmaya zorlanması durumunda küresel bir depresyona neden olabilecek tarihteki tek şirket…
Donald Trump geçtiğimiz günlerde Fox News’a verdiği demeçte, “Çin Tayvan’ı alırsa, potansiyel olarak dünyanın düğmesini kapatır” dedi ve göründüğü kadarıyla hemen hemen her şeyin merkezinde yer alan bir şirketin ele geçirilmesi potansiyeline atıfta bulundu. Söz konusu olan aslında tartışmasız dünyanın en önemli şirketi.
Trump’ın bahsettiği Tayvan Semiconductor Manufacturing Company veya TSMC şirketi, bildiğim kadarıyla üretimini durdurmaya zorlanması durumunda küresel bir depresyona neden olabilecek tarihteki tek şirkettir.
Bugünlerde dünyanın en gelişmiş çiplerinin yaklaşık yüzde 90’ını üreten TSMC’ye gelmeden jeopolitik ya da ekonomi hakkında konuşmak imkânsız görünüyor. Eğer Hsinchu’daki şirketin ultra temiz ve ultra güvenli binalarında ışıklar sönerse, yeni bir telefon, araba ya da saat satın alamayabilirsiniz. Orduların hassas güdümlü füzeleri kilitlenebilir ve hastaneler gelişmiş röntgen ve MRI makinelerini yenilemekte zorlanabilir. Çiplerin tedarik zincirini COVID-19 salgınının yaptığının 10 katı kesintiye uğratabilir. TSMC ne yazık ki savaşın mümkün olduğu ve üretimi tehdit edebileceği bir bölgede yer alıyor.
Warren Buffett geçen yıl “Taiwan Semiconductor dünyanın en iyi yönetilen ve en önemli şirketlerinden biri” demişti, ancak TSMC’deki 4 milyar dolarlık hissesini sattı çünkü “lokasyonunu beğenmiyorum” diye eklemişti.
Bazıları (göründüğü kadarıyla Trump böyle düşünüyor) TSMC’nin Çin’i Tayvan’ı ele geçirip ardından dünyaya diz çöktürmeye teşvik edebilecek kadar değerli olduğuna inanıyor.
TSMC’nin başkanı Mark Liu bana, “Silikon hakkında ne kadar çok konuşursanız, insanlar o kadar az rasyonel hale gelir” dedi.
Öyleyse gelin TSMC ve onun önemi ve zayıf yönleri hakkında ayrıntılı bir konuşma yapmaya çalışalım.
Uluslararası ağ
Başlangıç olarak, TSMC’nin fabrikaları, mühendisler işlerine devam etse ve fabrikalar Amerikalı veya Tayvanlı savunucular tarafından onları Çin’in elinden uzak tutmak için bombalanmış olmasa bile, bir işgalden sonra muhtemelen Çin için işe yaramaz hale gelecektir. Bunun nedeni, çiplerin başka ülkelerde tasarlanmış olması ve üretimin devam edebilmesi için uluslararası ağlara ihtiyaç duyulmasıdır. Çin için TSMC, neredeyse ölü bir telefon kadar faydalı olacaktır.
Bu fabrikalarda olup bitenler hayret verici; fabrikalar günün 24 saati, haftanın yedi günü açık, çünkü çalışma sendikasız, protestosuz makineler tarafından yapılıyor. TSMC, artık çalışmalarını nanometre (metrenin milyarda biri) cinsinden ölçen bir endüstriyi dönüştürdü. Bir insan kırmızı kan hücresi yaklaşık 7000 nanometre genişliğindedir ve TSMC şu anda 1,4 nanometrelik çipler geliştirmektedir.
Uzun süredir Asya’da çalışan ve Trump döneminde ulusal güvenlik danışman yardımcısı olarak görev yapan Matt Pottinger bana “TSMC tesisleri gibisi yok” dedi. “Bu gerçekten kara büyü.”
Ancak kara büyü muazzam miktarda enerji gerektiriyor (TSMC tek başına Tayvan’ın elektriğinin belki yüzde 7’sini tüketiyor) ve bu bir risk oluşturuyor. Çin, TSMC fabrikalarını ele geçiremese bile, şebekeye siber saldırılar düzenleyerek Tayvan ve Batı üzerinde baskı kurmanın bir yolu olarak üretimi kesintiye uğratabilir.
Pottinger, “Çin’in enerji ağlarını çökertmesi oldukça kolay olurdu” diyor. Alternatif olarak Çin, aynı etkiyi yaratacak kısmi bir abluka uygulayabilir. Her ikisi de küresel ekonomiyi hızla dalgalandırabilir.
Bu aynı zamanda Çin ekonomisine de yansıyacağı anlamına geliyor. TSMC çipleri Çin üretimi için çok önemli girdiler olduğundan Tayvan başkanı Tsai Ing-wen ve diğerleri çip endüstrisini Tayvan’ın silikon kalkanı olarak tarif ettiler; bu da Çin’in saldırmaya cesaret edemeyeceği, çünkü bunun kendi ekonomisini de yok edeceği anlamına geliyor.
Çin’in TSMC’yi ele geçirmek için Tayvan’ı işgal edeceği fikrine olduğu kadar bu iddiaya da şüpheyle yaklaşıyorum. Silikon kalkan bana 1909’un en çok satan kitabı Büyük İllüzyon’u hatırlatıyor; 25 dile çevrilen bu romanda Avrupa ülkeleri ekonomik olarak birbirine o kadar bağımlıydı ki savaşların modası geçmişti. Birinci ve İkinci Dünya Savaşı kitabın satışlarını öldürdü.
Küresel ekonominin depremlere ve savaşa karşı savunmasız bir bölgeden gelen çiplere bağlı olması kesinlikle optimal değil. Amerika’nın çipleri yurt içinde üretmek için CHIPS Yasası aracılığıyla yaklaşık 39 milyar dolar yatırım yapmasının bir nedeni de bu. Ancak gelişmiş çip yapımının büyük bir kısmını Amerika’ya geri getirmenin, kongreden yasa geçirmekten daha zor olduğu ortaya çıktı.
Amerika için fabrika inşasındaki uzmanlıktan, içeride giyilen önlükleri temizleyen şirketlere kadar çip üretimini destekleyen Tayvan’daki ekosistemi kopyalamak son derece zor. Üstelik Amerika, çevre onayları ve inşaat izinleri almanın diğer ülkelere göre daha zor ve pahalı olduğu, ağır işleyen bir bürokrasi.
En iyi çözüm savaşı önlemek
Bir sorun işareti: TSMC ve Samsung, ABD’deki yeni fabrika planlarını ertelemek zorunda kaldılar. Amerikan yapımı çiplerin ne kadar gelişmiş olacağına dair bazı belirsizlikler var ve Başkan Biden’ın CHIPS Yasasını yasalaştırmasından 18 ay sonra bile sübvansiyonlar ancak ağır ağır kapıdan çıkıyor.
Ve uyarıcı bir hikâye: TSMC, 1990’ların sonlarında Washington Eyaleti’nde bir fabrika kurdu ve bu, uzun yıllar boyunca pahalı bir baş ağrısıydı.
TSMC’nin kurucusu Morris Chang, 2022’deki bir podcast’te “Bu sadece bir dizi çirkin sürprizdi” dedi. “Muazzam çabalara ve 25 yıllık deneyime rağmen, bu tesisteki üretim maliyetleri hâlâ Tayvan’dakinden yüzde 50 daha yüksek” diye ekledi.
Belki de 92 yaşında ve emekli biri olduğu için Chang, Amerikan stratejisinin zorlukları konusunda samimi.
ABD’nin çabaları hakkında “Bunun çok pahalı ve boş bir uygulama olacağını düşünüyorum” dedi. “ABD, yarı iletkenlerin içerideki üretimini bir miktar artıracak. Ama bunların hepsi çok yüksek maliyet artışıyla, yüksek birim maliyetiyle olacak. Dünya pazarlarında rekabetçi olmayacak.”
Belki ABD’nin erişimi güvence altına almak için rekabetçi olmayan çipler üretmesi mantıklı olabilir, ancak bazı ödünler olduğunu da kabul edelim: Fabrika sübvansiyonlarına harcanan on milyarlarca dolar, eğer çocuk yoksulluğunu azaltmak ve Amerikan eğitimini iyileştirmek için harcansaydı, Amerika’nın rekabet gücünü de artırırdı. Eğer Amerikalılar matematikte Tayvanlılar kadar iyi olsaydı fabrikalarımız da daha iyi çalışabilirdi.
Üretimi kaydırmanın ne kadar zor olduğu göz önüne alındığında, çip üretimini korumanın en iyi yolu Tayvan Boğazı’ndaki savaşı caydırmak ve önlemek için her zamankinden daha fazla çalışmak olabilir.
Yorum yaz